Als je over waarden begint, krijg je al gauw een glazige blik. Wat maakt dat waarden zo ingewikkeld lijken?

Waarden, eh… Wat zijn dat ook al weer? Omdat ik me sinds eind 2016 bijna dagelijks met waarden bezighoud, kan ik inmiddels heel goed uitleggen wat waarden zijn.
Zou je denken.

Als ik de materie een beetje naar mijn hand zet wel. Dan zeg ik: het zijn gemeenschappelijke of persoonlijke idealen voor de lange termijn.
Eigenschappen, omstandigheden of voorwaarden die je nastreeft om het leven op een moreel prettige manier in te richten.

Ik ben alleen nog steeds onzeker over die uitleg.

Bij het woord moreel hoor ik in mijn achterhoofd namelijk een orkest van alarmbellen rinkelen. Moraal, daar houdt de conservatieve kerk zich toch mee bezig?
Met een opgeheven en betuttelend ‘normen en waarden-vingertje’, dat beoordeelt wat wel en niet hoort, inclusief verwijzing naar de ‘oerhollandse’ jaren ’50 toen geluk nog heel gewoon was?
Toen ‘we’ nog allemaal veilig opgesloten zaten in onze eigen politieke zuil en dus een stuk ‘saamhoriger’ door het leven gingen dan nu?

Als je wikipedia om hulp vraagt, lees je dat sociale waarden ‘idealen of motieven [zijn] die door een samenleving als nastrevenswaardig worden beschouwd’.
Lekker woord, nastrevenswaardig. Klik je vervolgens op ‘sociale waarden’, dan leer je dat de sociale wetenschap waarden beschouwt als ‘de voorkeur die een groep of samenleving heeft met betrekking tot doeleinden of gedragspatronen.’

Doeleinden of gedragspatronen, juicy!
Gebruik er de woorden ‘met betrekking tot’ bij en je bent me kwijt…
Moet dat echt met zulke wollige taal?
Toch lees ik verder en zie dat ‘Waarden variëren tussen samenlevingen onderling, maar ook daarbinnen tussen bijvoorbeeld sociale klassen. Daarnaast variëren waarden door de tijd heen terwijl een maatschappij zich ontwikkelt.’

Wacht, ho, stop! Tring tring klabats! Lees jij het ook?
Waarden veranderen door de tijd, omdat de maatschappij zich ontwikkelt.
Dus we flikkeren de jaren ’50 onmiddellijk in de prullenbak, goed?

Terug bij het waardenwoordonderzoekje. We zagen twee wikipedia’s, met een algemene en een sociaalwetenschappelijke interpretatie.
De algemene noemt waarden ‘idealen’, de sociaalwetenschappelijke heeft het over ‘voorkeuren’. En omdat ik natuurlijk verder lees in online en offlinebronnen, kom ik tegen dat er ook een verschil bestaat tussen persoonlijke en gezamenlijke waarden.

Duizelt het je al? Wacht, ik haal mijn uitleg van bovenin er nog een keer bij.

Waarden zijn gemeenschappelijke of persoonlijke idealen voor de lange termijn. Eigenschappen, omstandigheden of voorwaarden die je nastreeft om het leven op een moreel prettige manier in te richten.

Hoe zit dat nou met moraal, heb ik dat dan zelf verzonnen?
Nee hoor, leer je op de wikipedia van de moraal.
Moraal is namelijk ‘geheel van handelingen en gedragingen die, in een maatschappelijke context, als correct en wenselijk worden gezien.’

Moraal komt voort uit de tradities, waarden en normen van groepen en gaat over goed en kwaad. Dus je zou kunnen zeggen dat de moraal het geweten is van waarden (en normen). Dat de moraal in de gaten houdt of je gedrag in lijn is met de idealen die je nastreeft. Dat klinkt bruikbaarder dan een veroordeelvingertje waar de alarmbellen me voor waarschuwden.
Het naleven van waarden brengt dus een bepaalde moraal met zich mee, oftewel verantwoordelijkheid. Je leeft volgens waarden en je innerlijke moraal beoordeelt of je ze trouw bent.

Mijn uitleg aan het begin van dit verhaal klopt niet, zoals ik vreesde.
Waarden zijn niet de idealen die je nastreeft om op een moreel goede manier te leven. Sorry. Een nieuwe poging dan:

Waarden zijn idealen (of voorkeuren) die een mens (of groep mensen) naleeft. Waarden zijn verbonden aan een moraal, een verantwoordelijk geweten dat de waarden op koers houdt. Waarden zijn geen vaststaande situaties, ze ontwikkelen zich in de tijd.

En waarom is dat zo ingewikkeld? Omdat je het niet in één zin kunt vatten en omdat waarden geen vaststaande situaties zijn.
Daar komt nog bij: zodra waarden en normen een verbond vormen, krijgen ze iets absoluuts. Religies koppelen waarden bijvoorbeeld aan concrete afspraken over gedrag, net als politieke partijen. Met als mogelijke uitkomst dat je ze interpreteert als strakke leefregels die andere visies uitsluiten.
Voordat dit ons overkomt, doe ik de normen nog een keer de deur uit. Dag normen, ga je dwingende rol maar even aan een ander opleggen!

Wij hebben het in deze omgeving over waarden.
Persoonlijke waarden die de kwaliteit van je leven bewaken.